Tekst je originalno objavljen u GLQ: A Journal of Lesbian and Gay Studies, Duke University Press, Volume 10, Number 2, 2004.
Pod pretpostavkom da je kvir teorija došla na svet sjedinjavanjem studija seksualnosti i feminizma, transrodne studije možemo smatrati zlom bliznakinjom kvir teorije: iako deli iste “roditelje”, hotimično unosi nered u privilegovane porodične narative koji primat daju etiketama polnih identiteta (poput gej, lezbejski, biseksualni i heteroseksualni) nauštrb rodnih kategorija (kao što su muškarac i žena), a koji omogućavaju uobličavanje želja i pronalaženje svrhe.
U prvom tomu GLQ (GLQ: A Journal of Lesbian and Gay Studies) objavila sam svoj prvi članak “Misli upućene Viktoru Frankenštajnu iznad sela Šamoni: performiranje transrodne žestine” (My Words to Victor Frankenstein above the Village of Chamounix: Performing Transgender Rage) – autobiografski intoniran performativni rad koji proizilazi iz mojih sopstvenih iskustava transseksualnog autovanja.1 Članak je osvrt na četiri prepoznatljiva teorijska momenta. Prvi trenutak je tada aktuelno, a danas paradigmatično povezivanje roda sa idejom nevolje Džudit Batler (Judith Butler). Odsustvo roda čini seksualnost uglavnom nekoherentnom, pa ipak, rod odbija da bude temeljna osnova na kojoj bi se teoretizovao sistem seksualnosti.2 Smatrala sam da bi kritičko preispitivanje transseksualnosti proizvelo blagovremen i značajan doprinos analizi ukrštanja roda i seksualnosti. Drugi momenat obeležen je pojavljivanjem eseja “Imperija uzvraća udarac: post-transseksualni manifest” Sendi Stoun (The ‘Empire’ Strikes Back: A Posttranssexual Manifesto; Sandy Stone) kao direktna kritika paranoičnog ”Transseksualnog carstva” Dženis Dž. Rejmond (Transsexual Empire;Janice G. Raymond) i predstavljao je direktan poziv transrodnim pojedincima da artikulišu nove narative sopstva kao boljih načina izražavanja autentičnosti transrodnog iskustva.3 Smatram svoj članak o transrodnoj žestini direktnim odgovorom na taj poziv. Treću instancu činio je mali pamflet Lezli Fajnberg, “Transrodno oslobođenje” (Transgender Liberation; Leslie Feinberg). Fajnberg je uzela već postojeći termin, transrodni, i dala mu novo značenje čime je omogućila kreiranje naziva za teoretizovan pojam post-transseksualizma Sendi Stoun.4 Fajnberg je poriv za zauzimanjem ovog novozamišljenog prostora dovela u vezu sa opštom borbom za društvenu pravdu. Sebe sam prepoznala kao saputnicu. I konačno, prepoznala sam ogromnu, kako političku tako i teorijsku, korist novog koncepta anti-esencijalističkog, post-identitarističkog, strateški fluidnog “stanja bivanja kvir” (queerness). Upravo sam učešćem u Kvir naciji (Queer Nation) – pogotovo njegovom spinofu u San Francisku pod nazivom Transrodna nacija (Transgender Nation) – izoštrila sopstvene teorijske čeljusti transseksualne prakse.
Kada sam se autovala kao transseksualka 1992. godine, bila sam bolno svesna, i iskustveno i intelektualno, da se transeksualci smatraju zazornim (abject) stvorenjima u većini feminističkih, gej i lezbejskih konteksta, iako sam sebe smatrala i feministkinjom i lezbejkom. Činilo mi se da je GLQ vodeće sredstvo za razvijanje nove kvir teorije i u kvir teoriji sam prepoznala potencijal za napad na anti-transseksualni moralizam – toliko besvesno usađen u većinu progresivnih analiza roda i seksualnosti – bez pribegavanja reakcionarnoj, homofobičnoj i mizoginoj kontraofanzivi. Umesto toga, pokušala sam da razgradim i preformulišem osnov na kojem se identitet urodnjava. Oduzimanjem statusa prirodnog i privilegije ne-transrodnih praksi otelotvorenja i identifikacije, kao i istovremenom implementacijom novog narativa o braku između sopstva i tela/mesa (flesh), nameravala sam da stvorim nove teritorije, one analitičke i materijalne, za jednu kritički preoblikovanu transseksualnu praksu. Prigrliti i identifikovati se sa likom Frankenštajnovog čudovišta, kao i preuzeti transformativne moći povratka iz stanja zazora (abjection), činilo se ispravnim potezom.
Osvrtom nakon deset godina uviđam da odluka da govorim kroz lik poznatog književnog čudovišta nije predstavljalo samo vid otkrivanja snažnog glasa kroz koji mogu da ponudim jednu od prvih formulacija transrodne teorije, već i da sam se time pozicionirala (ponovo kao Frankenštajnovo čudovište) unutar drame porodičnog napuštanja, fantazije ostvarivanja osvete nad svim ljudima koji su me izgnali, i čežnje za ličnim iskupljenjem. Htela sam da potpomognem definisanje pojma “kvir” kao porodice kojoj transseksualci pripadaju. Kvir vizija koja je bojila moj život i živote brojnih drugih u tom kratkom istorijskom trenutku tokom 1990-ih godina pružila je blistavu perspektivu za jedno kompenzacijsko, utopijsko preoblikovanje zajednice. Delovala je kao anti-edipalni, ekstatični iskorak u postmoderni prostor mogućnosti u kojem su ukorenjeni obruči želja prekinuti radi propuštanja sirove erotske snage koju bi bilo moguće preusmeriti u cilju jedne radikalne društvene agende. Ta vizija me i danas ostavlja bez daha.
Deset godina kasnije, sa još jednim Bušem u Beloj kući i još jednim ratom u Persijskom zalivu, bolno je očigledno da je kvir revolucija ranih devedesetih proizvela, u najboljem slučaju, samo fragilne i krhke forme liberalnog razvoja u određenim sektorima i da nije radikalno transformisalo društvo – bilo na svetskom planu ili na nivou akademske zajednice. Kvir teorija postala je utemeljeno, pretežno progresivno prisustvo u višem obrazovanju, međutim nije ispunilo (dakako utopijski) potencijal koji sam (verovatno naivno) prepoznala da nosi za radikalno restruktuiranje našeg razumevanja roda, i posebno manjinska i marginalizovana obličja roda kao što je transseksualnost. Iako su kvir studije i dalje najbolje mesto u kojem je moguće razvijati transrodnost, kvir najčešće i dalje zadržava značenje “gej” ili “lezbejski” i vrlo često se transrodni fenomeni pogrešno tumače posmatranjem kroz filter koji privileguje seksualnu orijentaciju i seksualni identitet kao primarne oblike razlikovanja u odnosu na heteronormativnost.
Što je još gore, “transrodnost” sve češće funkcioniše kao tačka u kojoj se sustiče sva nevolja sa rodom, time utemeljujući ideju o homoseksualnosti i heteroseksualnosti kao stabilnim i normatizovanim kategorijama ličnosti. Ovo nosi štetne, otuđujuće političke posledice. U pitanju je ista razvojna logika koja je transformisala anti-asimilacionističku “kvir” politiku u prihvatljiv LGBT pokret za građanska prava u kojem je T svedeno na drugi (lako odvojiv) žanr seksualnog identiteta, umesto da bude, nalik rasi i klasi, nešto u čemu se sustiču postojeće seksualnosti, otkrivajući najčešće na najneočekivanije načine, trase kojim svi identiteti postižu svoje specifičnosti.
U poslednjoj deceniji polje transrodnih studija oblikovano je u senci kvir teorije. Uzimajući ponekad mesto uz kvir porodicu i nudeći kritiku iznutra, a ponekad radikalno odbijajući sopstvenu prvobitnu zajednicu, praveći iskorak u pravcu stvaranja sopstvenog doma. Bilo kako bilo, transrodne studije prate svoju razvojnu liniju i nose potencijal da se uhvate u koštac sa rastućim problemima kritičkog preispitivanja roda i seksualnosti, identiteta, otelotvorenja i želje, i to na načine na koje gej, lezbejske i kvir studije nisu uvek sa uspehom činile. Ovo deluje posebno tačno kada su u pitanju načini na koje transrodne studije utiču na studije invalidnosti i studije interseksualnosti. Ova dva suštinski značajna projekta posvećena istraživanju atipičnih oblika otelotvorenosti i subjektiviteta, olako se svode na heteronormativnost i uglavnom ne ulaze u analitičke okvire seksualnog identiteta koji uveliko dominira kvir teorijom.
Sa neizbežnošću globalizacijskog konteksta u kojem svi mi živimo, na važnosti dobija razvijanje osećaja da prepoznamo načine na koje identiteti ispunjeni evro-američkom privilegijom stupaju u interakciju sa ne-zapadnjačkim identitetima. Ako su nas istorija i antropologija roda i seksualnost ičemu naučile, to je da je ljudska kultura stvorila mnoge načine povezivanja tela, subjektiviteta, društvenih uloga i srodničkih struktura – tog ogromnog aparata proizvodnje čitljivih statusa ličnosti (personhood) koje nazivamo “rodom”. Zastrašujuće je lako reprodukovati strukture moći kolonijalizma apsorpcijom ne-zapadnjačkih konfiguracija statusa ličnosti u okvire zapadnih konstrukta seksualnosti i roda.
Varljivo bi bilo predstaviti transrodne studije kao kvir teoriju za globalno tržište, odnosno, kao intelektualni okvir sa manjom sklonošću za prenošenje zapadnjačke ideje seksualno određenih sopstava i da će manje naginjati eksproprijaciji domorodačkih (indigenous) ne-zapadnjačkih konfiguracija statusa ličnosti. Transrodne studije takođe su obeležene činjenicom da potiču iz prvog sveta. Međutim, kritika koju su ponudile kvir teoriji prerasta u tačku iz koje se pokreće živa rasprava koja uključuje brojne govornike i govornice sa najrazličitijih lokacija i koja se bavi promenljivostima i specifičnostima ljudskih života i ljubavi. U tom dijalogu u nastajanju nalazi se radikalni kvir potencijal koji je moguće ostvariti.
1 Susan Stryker, “My Words to Victor Frankenstein above the Village of Chamounix: Performing Transgender Rage,” GLQ 1 (1994): 237–54
2 Judith Butler, Bodies That Matter: On the Discursive Limits of “Sex” (New York: Routledge, 1993).
3 Janice G. Raymond, The Transsexual Empire: The Making of the She-Male (Boston: Beacon, 1979); Sandy Stone, “The ‘Empire’ Strikes Back: A Posttranssexual Manifesto,” in Body Guards: The Cultural Politics of Gender Ambiguity, ed. Julia Epstein and Kristina Straub (New York: Routledge, 1991), 280–304.
4 Leslie Feinberg, Transgender Liberation: A Movement Whose Time Has Come (New York: World View Forum, 1992).
Prevod: Emilia Epštajn
